بدایه الکمه و نهایه الکمه دو کتاب باارزش درباره فلسفه اسلامی هست که میشه اونارو با اشارات و تنبیهات بوعلی سینا مقایسه کرد. بدایه به معنی آغاز و نهایه (نهایت) به معنی پایان هست؛ آغاز حکمت و پایان حکمت.
نویسنده
استاد سید محمد حسین طباطبایی، مشهور به علامه طباطبایی، فیلسوف، فقیه و عارف بزرگی بود که کتب ارزشمند زیادی نوشت. مشهور ترین کتابش که فکر میکنم همتون یبار اسمش رو شنیدید، تفسیر المیزان هست.
ایشون در طول زندگی خودش، شاگردان زیادی تربیت، انبوهی از کتب رو تالیف و مقالات متعددی رو ارائه کرد.
بدایه الحکمه
کتابی برای نوآموزان حاوی چکیده ای از فلسفه ملاصدرا هست که مسائل فلسفه اسلامی رو به سبکی ساده توضیح میده.
بجز مقدمه، این کتاب به 12 بخش تحت عنوان مرحله تقسیم شده و هر مرحله از فصل های مختلفی تشکیل شده که عناوین سرفصل هارو میتونید ببینید:
- مفهوم وجود، اشتراک معنوی بودن آن، تفاوت مفهوم وجود و ماهیت، اصالت و مشکک بودن مفهوم وجود، تخصص‌های سه‌گانه وجود و احکام سلبی آن، معنای نفس‌الامر و شیء بودن، عدم و اصل امتناع اعاده معدوم.
- تقسیم وجود به خارجی و ذهنی، ادله و اشکالات نظریه وجود ذهنی.
- وجود مستقل و رابط، احکام و کیفیت اختلاف آنها.
- هویت و ماهیت واجب‌الوجود، رابطه علت و معلول، معانی مختلف امکان و نیازمندی آن به علت.
- ماهیت، ذاتی و عرضی، نوع، جنس، فصل، صورت و احکام آنها، کلیت و جزئیت.
- جوهر و عرض، حقیقت اجسام محسوس، ماده اولی و صور جسمیه و نوعیه، نفس و عقل، کمیت، کیفیت و اقسام و خواص آنها، مقوله‌های نسبیت.
- قانون علیت، قاعده واحد، امتناع دور و استحاله تسلسل، علت فاعلی و غایی، نظریه اتفاق، علت صوری، مادی و جسمانی.
- واحد و کثیر، هو-هویت و حمل، غیریت و تقابل، تضایف، تضاد، تقابل عدم و ملکه، تقابل تناقض، تقابل واحد و کثیر.
- معنای تقدم و تأخر و اقسام آن، ملاک تقدم، قدیم و حادث و اقسام آنها.
- مسبوق بودن هر پدیده زمانمند به قوه وجود و تحقق، تقسیم تغییر، حدود حرکت، مبدأ، منتهی و موضوع حرکت، ارتباط متغیر با ثابت، مقوله أین و کیف، حرکت جوهری، حقیقت زمان و سکون.
- علم و اقسام آن، انواع تعقل و مراتب عقل، افاضه کردن صورت‌های کلی توسط جوهر عقلی مجرد، عقل مجردات، علم حضوری.
- آنچه متعلق به واجب تعالی است.
نهایه الحکمه
همونطور که از اسمش پیداست کل نظام فلسفه اسلامی رو دربر داره که نسبت به بدایه الحکمه، گسترده تر هست.
- مقدمه: گفتاری در تعریف فلسفه
- مرحله اول: احکام کلی وجود (شامل پنج فصل)؛
- مرحله دوم: وجود مستقل و رابط (شامل سه فصل)؛
- مرحله سوم: انقسام وجود به ذهنی و خارجی (شامل یک فصل)؛
- مرحله چهارم: موادّ قضایا: وجوب، امتناع و امکان (شامل هشت فصل)؛
- مرحله پنجم: ماهیت و احکامش (شامل هفت فصل)؛
- مرحله ششم: مقولات دهگانه (شامل بیست و یک فصل)؛
- مرحله هفتم: واحد و کثیر (شامل نُه فصل در اقسام واحد، اقسام حمل و غیریت و اقسام تقابل)؛
- مرحله هشتم: علّت و معلول (شامل پانزده فصل در اثبات علیت و اقسام علل)؛
- مرحله نهم: قوه و فعل (شامل چهارده فصل از حرکت و سکون و...)؛
- مرحله دهم: سبق، لحوق، قدم و حدوث (شامل هشت فصل)؛
- مرحله یازدهم: عقل و عاقل و معقول (شامل پانزده فصل در تبیین علم و عقل و اقسام آنها)؛
- مرحله دوازدهم: مباحثی که اختصاص به واجب‌الوجود دارد.(شامل بیست و چهار فصل از اثبات وجود تا دوام فیض آن).
